Λέανδρος Σπαρτιώτης: Ένας Λαθρεπιβάτης της Τέχνης

 

Καλησπέρα σας Κυρίες και Κύριοι

Είναι ιδιαίτερη η χαρά και η τιμή για μένα να βρίσκομαι ενώπιόν σας για να μιλήσω για τον αυτοδίδακτο δημιουργό, το λαθρεπιβάτη της τέχνης, Λέανδρο Σπαρτιώτη.

Η δημιουργική ιστορία του Λέανδρου ξεκινά όταν το αφεντικό του ο  παππούς Νίκος Καράμπελας του προμηθεύει εργαλεία ξυλογλυπτικής. Εν τω μεταξύ, ο Λέανδρος έχει αναγκαστεί λόγω του πολέμου να εγκαταλείψει το Δημοτικό Σχολείο το 1944 στην Πέμπτη τάξη. Αυτό ήταν σύνηθες εκείνη την εποχή. Ο Λέανδρος εργάζεται στην επιπλοποιία του Καράμπελα στην Πρέβεζα ως βοηθός και διαρκώς παρατηρεί ξυλόγλυπτα έπιπλα. Λέει στο αφεντικό του ότι αν είχε εργαλεία θα μπορούσε κι αυτός να κατασκευάσει παρόμοια έργα. Ο παππούς Καράμπελας πείθεται και του αγοράζει τα πρώτα του σκαρπέλα.

Και τότε, ο μικρός Λέανδρος χωρίς να έχει από πουθενά διδαχθεί αυτήν την εξαίσια και ιδιαιτέρως απαιτητική τέχνη, αρχίζει να δημιουργεί ξυλόγλυπτα έργα. Πώς γίνεται αυτό; Πώς μπορεί ένας νέος να πάρει στα χέρια του μια σειρά από εργαλεία ξυλογλυπτικής και σχεδόν αμέσως να κατασκευάζει περίτεχνα γλυπτά;

Ασφαλώς πρόκειται για την πρώτη ισχυρή ένδειξη ότι ο Λέανδρος δεν είναι ένα συνηθισμένο παιδί. Μέσα στις χαράξεις και τους ελιγμούς του σκαρπέλου ξεκινάει η διαδρομή ενός χαρισματικού δημιουργού. Χωρίς να έχει λάβει καμμία συστηματική εκπαίδευση,  δοκιμάζει και εισέρχεται σε διαφορετικά πεδία δημιουργίας, την ξυλογλυπτική, τη ζωγραφική, την αρχιτεκτονική και διακόσμηση, όπου με χαρακτηριστική άνεση δημιουργεί αξιόλογα έργα.  Αυτή είναι η λαθρεπιβασία του,  λέξη με την οποία ο ίδιος ο Λέανδρος περιγράφει τη διαδρομή του. Που σημαίνει ότι είναι αυτοδίδακτος, δηλαδή αδίδακτος, και εντούτοις καταφέρνει να διαπρέπει σε τέχνες που άλλοι σπουδάζουν και πασχίζουν για χρόνια χωρίς ανάλογη επιτυχία. Αυτή είναι η ανερμήνευτη δύναμη του ταλέντου.

Για 7 χρόνια ο Λέανδρος σκαλίζει το ξύλο. Η ανερμήνευτη αυτή δύναμη καθοδηγεί το κοπτικό εργαλείο του στις μύριες περίτεχνες βυθίσεις του στο υλικό, σε μια  λεπτή ισορροπία εισχώρησης και συγκράτησης της αιχμής. Μια καλλιτεχνική λεπτουργία, κατά την οποία κάθε γλίστρημα του σκαρπέλου μπορεί να καταστρέψει το έργο. Η δύναμη που οδηγεί αυτήν την εξαίσια γραμμή της χάραξης, εξίσου μυστικά και ανερμήνευτα, την ωθεί να μεταπηδήσει στο χαρτί και η γραμμή της χάραξης να γίνει γραμμή σχεδίου. Γραμμή μολυβιού, αυστηρή και σίγουρη, που οι κινήσεις της στο χαρτί να σχηματίζουν σχέδιο γραμμικό, που κυοφορεί αρχιτεκτόνημα. Και μετά, η γραμμή αυτή του μολυβιού, να απεκδύεται την ευθυγραμμία της  και να αρχινά να κάμπτεται και να λυγίζει, να ελίσσεται χορευτικά, για να αποθέσει στο χαρτί σχέδιο ζωγραφικό αυτήν τη φορά.  Να γίνει ασπρόμαυρη απεικόνιση ενός αρχαίου θεάτρου. Και καθώς αυτή η μολυβένια γραμμή σεργιανίζει τα χαρτιά σχεδίου, ξαφνικά αναπηδά και προσγειώνεται σε ακουαρέλες και  μουσαμάδες και παραδίδεται στο χρωστήρα για να ξεκινήσει ένα ταξίδι χρώματος και ζωγραφικής. Το ίδιο στημόνι καθοδηγεί το σκαρπέλο, το μολύβι και το χρωστήρα του Λέανδρου. Είναι το ταλέντο, αυτή η ανερμήνευτη δύναμη.

 Το ταλέντο του δημιουργού είναι εκείνη η εκπληκτική εκπήγαση, η οποία δε μας φανερώνει τι την γεννά. Το ταλέντο εκφέρει δημιουργήματα με το μυστικό και ανερμήνευτο τρόπο που μια πηγή αναβλύζει το νερό.

Στις πηγές της Ηπείρου, στον Αχέροντα, αγέρωχοι βράχοι συγκρατούν οπές από τις οποίες αναβλύζει νερό. Η πηγή προβάλλει ως η απόλυτη ορατή αφετηρία της ροής του νερού, καθώς η όψη του βράχου σκεπάζει το πλήθος των διακλαδώσεων και των αυλάκων που κρυφά οδηγούν το νερό στην οπή της. Έτσι, η εκπήγαση του νερού από την πέτρα δίνει την εντύπωση ενός θαύματος.  

Ομοίως το ταλέντο είναι η ανερμήνευτη γενεσιουργός δύναμη που εκφέρει θαύματα. Όπως στην πηγή, έτσι και στο ταλέντο κρύβεται μια δυσερμήνευτη αιτιότητα και ένα δίκτυο προϋποθέσεων που οδηγούν σε αυτό.  

Ο Λογγίνος στο «Περί Ύψους», αναφερόμενος στο φυσικό χάρισμα λέει ότι «πράγματι συνιστά το πρωταρχικό και πρότυπο στοιχείο κάθε δημιουργίας. (…) Όμως, τα μεγάλα δημιουργικά πνεύματα διατρέχουν σοβαρούς κινδύνους αν αφεθούν μόνα τους, χωρίς καλλιέργεια συστηματική, αστήρικτα και ανερμάτιστα, εγκαταλελειμμένα στις παρορμήσεις τους και στην τόλμη που γεννά η απειρία.» Ο Λογγίνος αναγνωρίζει την καλλιέργεια και την εκπαίδευση ως προϋπόθεση και γενεσιουργό όρο των έργων τέχνης. Στην περίπτωση του Λέανδρου αν ακολουθήσουμε αυτό το νήμα, της εκπαίδευσης, δεν θα καταλάβουμε τίποτε.

Βέβαια, γεγονός είναι ότι κι ο Λέανδρος έκανε σοβαρές σπουδές , αλλά “άλλου” τύπου.

Ο Λέανδρος σπούδασε το 43 στην Αμφιλοχία πίσω από τον ώμο του Τσέχου στρατιώτη ο οποίος κάθε μέρα άπλωνε τις ακουαρέλες του και ζωγράφιζε το τοπίο. Εκεί, ο Λέανδρος παιδί 12 χρονών πρωτοείδε πώς ξεπροβάλλει εικόνα μέσα από τα “ορνιθοσκαλίσματα”, τις αδρές πινελιές της ακουαρέλας.

Ο Λέανδρος σπούδασε και στη Σκύρο, απ’ όπου κατάγονταν η σπουδαία σύζυγος του και συνοδοιπόρος του στη ζωή η κυρία Σοφία! Σπούδασε παρατηρώντας τη Σκυριανή τεχνοτροπία με την οποία δημιουργούνταν τα  σκυριανά έπιπλα.

Ο Λέανδρος ως σμηνίτης φοίτησε έξω από τη βιτρίνα του μεγάλου ξυλογλύπτη Φάνη Νομικού, προσπαθώντας για μέρες να αποκωδικοποιήσει τον τρόπο με τον οποίο ένας άγγελος ξεπρόβαλε από το πόδι ενός ξύλινου επιταφίου, ώσπου ο μετρ παραξενεύτηκε από την επιμονή του σμηνίτη. «Είμαι κι εγώ ξυλογλύπτης, αλλά της επαρχίας»  του είπε τότε ο νεαρός. Ο νεαρός ξυλογλύπτης της επαρχίας έμελλε αρκετά χρόνια αργότερα να αναλάβει να μεταμορφώσει το πιο αστικό, το πιο εμβληματικό Αθηναϊκό στέκι, το Νέον της Ομόνοιας. Και να το μετατρέψει σε μια «όαση στην έρημο της ομονοίας» όπως είχε χαρακτηριστικά γράψει η Ελένη Βλάχου της Καθημερινής.

Σπούδασε όμως και σε σχολή.  Όταν ήταν σμηνίτης και δούλευε για να στέλνει χρήματα στην οικογένεια του, κατάφερε να αποταμιεύσει τα δίδακτρα της σχολής Βακαλό, την οποία άρχισε να παρακολουθεί. Ο δάσκαλος του Γιώργος Βακαλό, σημαντικός σκηνογράφος και ζωγράφος του 20ου αιώνα τον καλεί και τον ρωτάει πώς καταφέρνει να πληρώνει τα δίδακτρα. -Εργάζομαι κύριε. Και εκείνος του λέει ότι το ταλέντο του υπερκάλυπτε τα μαθήματα και ότι ουσιαστικά δεν του χρειάζεται η σχολή! Πρόλαβε  όμως να κάνει 12-13 μαθήματα. Αυτά από επίσημες σπουδές! 

Επιτρέψτε μου να κάνω μια αναφορά στον Αριστοτέλη, στα ΜτΦ στο πρώτο βιβλίο, σε ένα χωρίο που ταιριάζει πολύ στο Λέανδρο. Συγκεκριμένα στη διάκριση που κάνει ο Σταγειρίτης ανάμεσα στον εμπειρικό πρακτικό τεχνίτη και τον μάστορα-αρχιτέκτονα. Ελαφρώς παραφρασμένο αναφέρεται στο χωρίο: «(Σε μια οικοδομή), οι εμπειρικοί τεχνίτες, οι χειροτέχνες  κατέχουν το πώς,  άλλα δεν κατέχουν το διότι, ενώ οι μάστορες γνωρίζουν το διότι,  την αιτία (που γίνεται κάθε τι). Γι’ αυτό και τους επικεφαλής, τους αρχιτέκτονες, τους τιμούμε περισσότερο και τους θεωρούμε πλέον ειδήμονες και σοφότερους από τους εμπειρικούς χειροτέχνες,  γιατί γνωρίζουν τις αιτίες των όσων γίνονται, ενώ οι άλλοι δε γνωρίζουν.» 

Στην περίπτωση του Λέανδρου  η «λαθρεπιβίβαση» ενός ξυλογλύπτη στην αρχιτεκτονική, φανερώνει ότι ο Λέανδρος διαθέτει όχι μόνον ένα μεγάλο καλλιτεχνικό -,όμως χειρωνακτικό ταλέντο, αλλά μια γνώση, βαθύτερη και συνθετότερη, μια γνώση αιτίων που οδηγούν σε αποτελέσματα δημιουργικά, σε αρχιτεκτονήματα. Αυτή τη γνώση που ο Αριστοτέλης την τοποθετεί στην κορωνίδα της γνωσιολογικής πυραμίδας. Το πώς την απόκτησε αυτή τη γνώση, από πού πηγάζει, παραμένει ανερμήνευτο, όπως ανερμήνευτη φαντάζει και η προέλευση του νερού στην πηγή.

Όμως, είναι αυτή η γνώση που μας πρόσφερε το Νικόπολις Club, το εμβληματικό αρχιτεκτονικό έργο του Λέανδρου στην Πρέβεζα. Στην μεγαλύτερη παραλία της Ελλάδας στο Ιόνιο, το έργο αυτό είναι ένα υπόδειγμα αρμονικής ενσωμάτωσης της αρχιτεκτονικής στο τοπίο και σοφής δημιουργίας εξεδρών θέασης του πανοράματος.

Είναι η ίδια γνώση που μας χάρισε το καλοκαίρι του 16 ένα μοναδικό, πρωτότυπο δημιούργημα που έγινε γνωστό στο Πανελλήνιο ως η «Όπερα του Νερού και του Ονείρου», αυτήν την πρωτότυπη πλωτή σκηνή θεάτρου η οποία ήταν φτιαγμένη από ανακυκλώσιμα κουτάκια αναψυκτικών!

Γιατί όμως αναφερόμαστε σ’ αυτήν με τόση έμφαση και τι είναι αυτό που την κάνει εξαιρετική;

Λέμε ότι στην τέχνη είναι σημαντικό να συντελείται μια μετουσίωση. Δηλαδή τα απλά, συχνά ταπεινά, υλικά από τα οποία δομείται ένα έργο,  χάριν του τρόπου με τον οποίο τα έχει συντάξει ο καλλιτέχνης να προσδίδουν στη σύνθεσή τους κάτι το υπέρτερο, το υψηλό.  Αυτή η μετουσίωση στην Όπερα του Νερού και του Ονείρου δεν συντελείται ούτε χάριν της νεοκλασικού ύφους της, ούτε χάριν της αψιδωτής μορφής της, ούτε καν  χάριν της επιμελημένης παράταξης των συσκευασιών και των χρωματικών επιλογών του δημιουργού.

 Εδώ, η μετουσίωση συντελείται σχεδόν απροσδόκητα το βράδυ: Τα ασήμαντα τενεκεδάκια, συντεταγμένα στις αυστηρές συστάδες τους, εκεί που δεν περίμενες κάτι περισσότερο από αυτήν την μορφική πειθαρχία, αίφνης , σαν πέφτει το σκοτάδι, κάνουν το θαύμα τους: Σαν από σμάλτο, η ταπεινή αυτή κατασκευή από τενεκεδάκια εκπέμπει μια λάμψη μαγική! Μια στίλβη! Τα συντεταγμένα τενεκεδάκια διατρανώνουν την ουσιαστική τους ποιότητα: Τη στίλβη του μετάλλου. Και η όπερα αποκτά κάτι το αιθέριο! Πρόκειται για τη βραδυνή της μεταμόρφωση χάριν της λάμψης αυτών των ασήμαντων  μεταλλικών συσκευασιών.

Στίλβη μετάλλου και αεράκι βραδινό, θαλασσινό.

Ζήσαμε μια αξέχαστη στιγμές αγαπητέ Λέανδρε εκείνη τη βραδιά, την οποία ακολούθησαν μια σειρά από πολιτιστικές εκδηλώσεις που λάμπρυναν τις  αυγουστιάτικες νύχτες της Πρέβεζας. Προσδοκούμε να ξανακατασκευασθεί η Όπερα του Νερού και του Ονείρου αυτό το καλοκαίρι στην Πρέβεζα γιατί θα είναι ένα λαμπρό απόκτημα για την πόλη αλλά και την Ήπειρο ολόκληρη.

Και καθώς φτάνουμε στο τέλος, προτρέπω να πάμε πάλι στο Λογγίνο ο οποίος μας λέει κάτι ακόμα που ταιριάζει τέλεια στην περίπτωση  του Λέανδρου. Ο Λογγίνος έχει αποδεχθεί ότι «πράγματι, το φυσικό χάρισμα συνιστά το πρωταρχικό και πρότυπο στοιχείο κάθε δημιουργίας».  Στη συνέχεια, επιχειρώντας να προσδιορίσει τις πέντε προϋποθέσεις της υψηγορίας,  αναφέρει ότι μια καθοριστική προυπόθεση είναι “τὸ σφοδρὸν καὶ ἐνθουσιαστικὸν πάθος” με τις λέξεις του Λογγίνου.

Το “σφοδρόν και ενθουσιαστικόν πάθος”!

Αυτό είναι που αφαιρεί από τον Λέανδρο 70 χρόνια και τον κάνει έφηβο, έναν δημιουργό που αψηφά το χρόνο. Διότι ακόμη πιο μεγάλη κι από το έργο του είναι η δύναμη της ψυχής του. Η όρεξη που έχει να δημιουργεί. Είναι κυριολεκτικά ασταμάτητος. Διαρκώς αναζητεί και σχεδιάζει τα επόμενα δημιουργικά του βήματα. Η δύναμη του, η επιμονή του, η εμπνευστική ώθηση και  η αγάπη για τον τόπο του είναι παροιμιώδης.

 Ο Λέανδρος Σπαρτιώτης δεν είναι μόνο ένας αναγνωρισμένος, πλήρης δημιουργός. Ο Λέανδρος είναι ένα ζωντανό πρότυπο για μας τους νεότερους, όχι μόνο τους καλλιτέχνες, αλλά όλους.

Το ρώτησα επανειλημμένως:

-Πώς το κάνεις Λέανδρε;
Μου απάντησε με έναν στίχο:
«Πώς να σωπάσω μέσα μου την ομορφιά του κόσμου».