Σπύρος Μπρίκος «Ασφοδελός λειμώνας», εκδ. Μανδραγόρας Η κριτική δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Fractal (https://www.fractalart.gr/asfodelos-leimwnas/) Αποκάλυψις Ιωάννου κεφ 10 εδ 9 Καὶ ἀπῆλθα πρὸς τὸν ἄγγελον, λέγων αὐτῷ δοῦναί μοι τὸ βιβλιδάριον. καὶ λέγει μοι· λάβε καὶ κατάφαγε αὐτό, καὶ πικρανεῖ σου τὴν κοιλίαν, ἀλλ᾿ ἐν τῷ στόματί σου ἔσται γλυκὺ ὡς μέλι. Μέρος 1 Πάνω από τους τόπους κι από τον ροϊκό χρόνο, πιο πάνω κι από τους ήρωές του, το βιβλίο τούτο επιχειρεί να πει την ιστορία του ανθρώπου που είναι πάντα και μοιραία η ιστορία του πάσχοντος ανθρώπου. Είναι η ιστορία του ανθρώπου κρατημένη από τις στιγμές ηρωισμού και σπλαχνικού μεγαλείου, όμως απ’ άκρη εις άκρη τρυπημένη και περιελιγμένη πάνω στ’ αταλάντευτο, τεντωμένο νήμα του ανθρώπινου πόνου. Ο πόνος είναι το πικρό στημόνι γύρω από το οποίο εξυφαίνεται η μοίρα του ανθρώπου, με ξόμπλια τα ανδραγαθήματα και την καλοσύνη, και κόμπους τ’ άγη και τα ονείδη. Δεν μας είπαν οι φιλόσοφοι, ότι ο πόνος, κι όχι η αλήθεια, είναι η παγκόσμια σταθερά. Λέει ο Γιώργος Χειμωνάς1: “Οι ήρωές μου δεν έχουν καμμία σχέση με τους ήρωες ενός κανονικού, συνηθισμένου μυθιστορήματος. Ήρωας είναι πάντοτε οι μάζες, τα πλήθη των ανθρώπων. Φαντάζομαι ένα νέο μυθιστόρημα που δε θα μιλά πια για

  «Εκόμισα εις την Τέχνην…»,  Χάρη Μωρίκη,  εκδ Ποταμός 2011 (Ο σχοινοβάτης θα ήθελε πολύ να τους έχει όλους μαζί του όταν θα επιχειρήσει ριψοκίνδυνα βήματα πάνω στο σκοινί. Να νιώθει τη συντρόφευση, την ανάσα του συμμερισμού, αν κάνει να πέσει να κρατηθεί από χέρια φίλων. Όμως δεν μπορεί να γίνει έτσι. Οι άλλοι θα τον συνοδεύσουν μέχρι πριν το σχοινί και μετά θα τον ξεπροβοδίσουν. Το εγχείρημα πρέπει να το κάνει μόνος του, αυτός ισορροπιστής δεξιοτέχνης, εκπαιδευμένος ακροβάτης του οριακού. Τουλάχιστον παρακολουθήστε τον με προσοχή, με τεντωμένες τις αισθήσεις σας, δείτε τον και μη χάσετε ούτε στιγμή από τον αγώνα που δίνει εμπρός σας. Αυτός σας περνάει απέναντι.)   Σας παρουσιάζουμε απόψε ένα αξιόλογο βιβλίο. Ένα βιβλίο το οποίο είναι «δύσκολο». Η δυσκολία δεν έγκειται στην διατύπωση παρά τη φαινομενική της πολυπλοκότητα. Στην πραγματικότητα πρόκειται για νοηματική συνθετότητά η οποία μάλιστα παρουσιάζει μια καλή ροϊκότητα, καταστάλαγμα αποκρυσταλλωμένων και διαυγασμένων σκέψεων. Αποκαλώ αυτό το βιβλίο δύσκολο, ως εγχείρημα πνευματικό και συγγραφικό, καθώς ο Χάρης Μωρίκης αίρει μια υψηλόφρονα γνωριστική και ερευνητική αξίωση: να εξηγήσει το ίδιο το αισθητικό φαινόμενο. Να ερμηνεύσει την αιτιότητα της επίδρασης που έχουν τα μεγάλα έργα πάνω μας, την ρίζα της δύναμής τους, τους μηχανισμούς που

Ανακοίνωση στο Διεθνές Συνέδριο Φιλοσοφίας, Καλαμάτα 2010 Προκειμένου να ελέγξουμε φιλοσοφικά τη δυνατότητα αλλαγής της σχέσης μας με το περιβάλλον, οφείλουμε να διερευνήσουμε θεμελιακά τη δυνατότητα αλλαγής της σχέσης μας με το χώρο, αν παραδεχόμαστε ότι ο χώρος με ότι περιέχει, είναι η πιο πρωτογενής αναφάνιση και διάθεση του περιβάλλοντος στον άνθρωπο. Δηλαδή να μην αρκεστούμε στη σκέψη ότι το ζήτημα του περιβάλλοντος είναι θέμα ηθικής τάξης, αλλά να ελέγξουμε τη φύση της σχέσης ανθρώπου-περιβάλλοντος, κυρίως με βάση τις δυνατότητες που μας διαθέτει ο χώρος. Πχ ο τρόπος σχετισμού που επιτρέπει και παρέχει ο χώρος στον κάτοικο της ερήμου είναι διαφορετικός από τον τρόπο σχετισμού που επιτρέπει και παρέχει ο χώρος στον κάτοικο του βουνού. Αλλά πέραν του ειδικού τρόπου που διατίθεται ο χώρος σε κάθε γεωγραφικό σημείο του, ο χώρος οπουδήποτε διατίθεται με έναν ενιαίο τρόπο, ο οποίος εμπεριέχει και ορίζει το ρεπερτόριο των δυνατοτήτων σχετισμού του ανθρώπου μαζί του. Ανοχή και υποχώρηση, είναι ένας βασικός τρόπος με τον οποίο ο χώρος διατίθεται στον άνθρωπο. Ο χώρος διατίθεται υποχωρών και ανεχόμενος την δράση μας. Το φτυάρι που βυθίζεται στο χώμα, επωφελείται από την υποχωρητικότητα του χώρου. Το υποχωρητικό εξαντλεί το εισδυτικό, με τρόπο που παρέχει ικανοποίηση στο εισδυτικό, διατηρούμενο

Όλοι πεθαίνουν. Προχωρούμε αργά  μια ακατανίκητη κατηφόρα. Όλος κι όλος ο σαματάς που κάνουμε κατηφορίζοντας. Μέσα στο στίβο διάγουμε βαριάντες ζωής, δοκιμάζουμε τρόπους ύπαρξης. Ακολουθούμε ηθικές θεωρίες, ή το ένστικτό μας,  παίρνουμε και δίνουμε συμβουλές, θεσπίζουμε νόμους, τηρούμε θέσμια, ενίοτε ανακτούμε πεποιθήσεις και βεβαιότητες, συχνά διδάσκουμε άλλους, ενίοτε καταρρέουμε στη σφαλερότητα, άλλοτε συναρμολογούμε κι άλλοτε αποδομούμε, άλλοτε συλλέγουμε και άλλοτε σκορπίζουμε, βασανίζουμε το χρόνο που μας δόθηκε, με πρότυπα βίου, με φληναφήματα,  με φιλοσοφίες  και  ιδεολογίες, με γιορτές και με πολέμους. Είμαστε ένα λεφούσι ισχυρογνώμονες μελλοθάνατοι.  Ματαιοπονούμε; Αν πάρουμε μια κάποια απόσταση, θα μας φανερωθεί το σύνολο των δράσεων του ανθρώπου, ως ένα προθανάτιο βιοτικό χορόδραμα. Μια φρενίτιδα δράσης που αντιπαλεύει το θάνατο που επίκειται. Από άλλη απόσταση, η ανθρώπινη δράση δεν είναι μια προθανάτια ματαιοπονία, αλλά μια ακολουθία επιλογών και πράξεων ζωτικής σημασίας. Μια ακολουθία επιλογών και πράξεων καθημερινότητας που, μέρα τη μέρα, δίνουν το νόημα του βίου. Από αυτήν την απόσταση, το σύνολο των πράξεων στη διάρκεια μιας ανθρώπινης ζωής φαντάζει αντίλογος στο θάνατο, ένα, μέρα τη μέρα καμωμένο αντεπιχείρημα ζωής απέναντι στο θάνατο. Είναι παράξενη η μοναξιά ανάμεσα σε τόσους μελλοθάνατους. Διότι όλα δείχνουν, είτε μέσα στην πορεία, είτε σαν επιχειρείς να πάρεις την απόσταση του παρατηρητή,

  Καλησπέρα σας Κυρίες και Κύριοι Είναι ιδιαίτερη η χαρά και η τιμή για μένα να βρίσκομαι ενώπιόν σας για να μιλήσω για τον αυτοδίδακτο δημιουργό, το λαθρεπιβάτη της τέχνης, Λέανδρο Σπαρτιώτη. Η δημιουργική ιστορία του Λέανδρου ξεκινά όταν το αφεντικό του ο  παππούς Νίκος Καράμπελας του προμηθεύει εργαλεία ξυλογλυπτικής. Εν τω μεταξύ, ο Λέανδρος έχει αναγκαστεί λόγω του πολέμου να εγκαταλείψει το Δημοτικό Σχολείο το 1944 στην Πέμπτη τάξη. Αυτό ήταν σύνηθες εκείνη την εποχή. Ο Λέανδρος εργάζεται στην επιπλοποιία του Καράμπελα στην Πρέβεζα ως βοηθός και διαρκώς παρατηρεί ξυλόγλυπτα έπιπλα. Λέει στο αφεντικό του ότι αν είχε εργαλεία θα μπορούσε κι αυτός να κατασκευάσει παρόμοια έργα. Ο παππούς Καράμπελας πείθεται και του αγοράζει τα πρώτα του σκαρπέλα.

Χρησιμοποιώντας τον όρο αριστούργημα δεν έχουμε στο μυαλό μας μια περίκλειστη, ακαδημαϊκά επικυρωμένη ομοταξία καλλιτεχνικών έργων. Έχουμε στο μυαλό μας έργα που μας συγκίνησαν βαθιά. Λέγοντας αριστούργημα επικαλούμαστε τη συναίνεση αμέτρητων ανθρώπων σε μεγάλα καλλιτεχνικά έργα. Συναίνεση τόσο ειδικών, τεχνοκριτών, ιστορικών τέχνης, επιμελητών, κ.α., όσο και του ευρέος κοινού, εκπεφρασμένη ποικιλοτρόπως για κάθε αριστούργημα ξεχωριστά. Είτε σε κείμενα τεχνοκριτικής, είτε ως θεσμική αναγνώριση των έργων μέσω της τοποθέτησης τους σε μουσεία, άλλοτε ακόμη και με οικονομικούς όρους ως αξία του έργου, που για μας είναι ένα δευτερεύον και εξωτερικό κριτήριο. Λέγοντας αριστούργημα πρωτίστως επικαλούμαστε τους ποταμούς θάμβους και συγκίνησης, που προκάλεσαν ορισμένα έργα σε αμέτρητους ανθρώπους, ειδικούς και μη, οι οποίοι ήρθαν σε επαφή μαζί τους. Επικαλούμαστε αυτήν την εν πολλοίς αναποτύπωτη και ακαταμέτρητη αισθητική αντίδραση στα έργα, η οποία εμπεριέχει, κατά περίπτωσιν, συναισθηματική διέγερση, διανοητική αποδοχή, θάμβος, αρέσκεια, εντυπωσιασμό, έκσταση, ένα ολόκληρο φάσμα αντιδράσεων. Επικαλούμαστε αυτήν την άρρητη συναίνεση που βασίζεται στην πιο αυθόρμητη, αυθεντική και πρωτογενή αντίδραση στο έργο, για τόσους πολλούς που το συνάντησαν και το ένιωσαν με το δικό του ο καθένας τρόπο και επιμαρτυρούν γι’ αυτό σιωπηρά. Είναι σημαντικό να σταθούμε και να παρατηρήσουμε το φαινόμενο της επίδρασης του αριστουργήματος σε αμέτρητους ανθρώπους. Ας μην

Η αναρρίχηση είναι μια πολύ ιδιαίτερη δράση. Ο ορειβάτης είναι γραπωμένος στο βράχο έχοντας ως επιλογή την άφιξη στην κορυφή . Δεν έχει τη δυνατότητα να σταματήσει. Αγωνία συνοδεύει κάθε του κίνηση. Θα ήθελα να έχετε αυτήν την εικόνα στο μυαλό σας καθ’ όλη τη διάρκεια της ομιλίας μου, γιατί ο τρόπος της αναρρίχησης έχει πολλά κοινά με τον τρόπο που ερωτηματικά προελαύνει ο ανθρώπινος γνωρισμός. Τα ερωτήματα διαχρονικά προκαλούν αγωνία στους ερωτώμενους. Γιατί; Δομικά, τα ερωτήματα δεν τίκτουν κάποια καίρια διασάλευση. Το ερωτηματικό και η ερωτηματική τυπολογία δεν κλονίζουν, ούτε αποσταθεροποιούν την δομική λειτουργία της πρότασης. Αυτό απαιτεί, ασφαλώς, μεγαλύτερη ανάλυση για να καταδειχθεί, που όμως δεν είναι της ώρας. Μπορούμε, τώρα απλώς να πούμε ότι τα ερωτήματα είναι ολοκληρωμένες δομικά προτάσεις, οι οποίες παρουσιάζουν επιμέρους, περιφερειακή ελλειπτικότητα, (πχ αντί ονομάτων περιέχουν ερωτηματικές αντωνυμίες) χωρίς να έχει με κανέναν τρόπο αποδιοργανωθεί η δομική τους υπόσταση. Τα ερωτήματα είναι ολοκληρωμένες, πλήρως δομημένες προτάσεις που επιμέρους μόνον, και όχι δομικά, υστερούν από τις καταφατικές προτάσεις. Η αγωνία που προκαλούν τα ερωτήματα στους ερωτώμενους δε προκαλείται από κάποιου είδους δομική διασάλευση ή αποδιοργάνωση. Ισχυρίζομαι ότι τα ερωτήματα υπηρετούν την κυρίαρχη γνωριστική διάθεση, η οποία αποσκοπεί να κατακτήσει γνωριστικά τα όντα καλύτερα και

Γ. Η ΕΥΠΟΡΙΑ   Φιλοσοφική ετυμολόγηση της λέξης «εὐπορία»   Αν το διαπορείν είναι η συντελούμενη διαπέραση ανευρεθέντων πόρων-διεξόδων, η ευπορία μπορεί να νοηθεί ως η ευκατάληκτη άφιξη στον προορισμό προς τον οποίον οι πόροι οδηγούν. Η λέξη ευπορία,  έχει την ίδια ετυμολογική ρίζα με την λέξη απορία και διαπορία, την λέξη πόρος. Νοηματικά θα περίμενε κανείς τη διαφορά στη σημασία να την προκαλεί αποκλειστικά το άλλο συνθετικό, δηλαδή η πρόθεση ευ. Εντούτοις στην περίπτωση αυτή, η λέξη πόρος εντάσσεται στην λεξιακή σύνθεση με διαφορετικό νόημα απ’ ό,τι στις λέξεις απορία και διαπορία. Διότι η σημαντική λειτουργία του στερητικού –α στην λέξη απορία δηλώνει την στέρηση πόρων, δηλαδή υπάρχει μία νοηματική επίδραση στη βάση της λέξης πόρος, με τη σημασία του περάσματος . Παρομοίως, εντός της λέξης διαπορία επιδρά η πρόθεση δια επί της λέξεως πόρος προκειμένου να σημάνει την διέλευση του πόρου, του πόρου με την σημασία του περάσματος. Στην περίπτωση της λέξης ευπορία, η σύναψη της λέξης πόρος με την πρόθεση ευ, δεν αξιοποιεί μόνον το νόημα της λέξης πόρος με την σημασία του περάσματος, της διόδου, όσο κυρίως με την σημασία του πόρου, ως απολαβή και προσπορισμός.           Ας το σκεφτούμε λίγο αυτό. Η μία έννοια της

Β. Η ΔΙΑΠΟΡΗΤΙΚΗ ΦΑΣΗ. 1. Οι σημασίες του «διαπορεῖν» Αφού το απορείν είναι  ανάσχεση και φράξη του στοχασμού, το διαπορείν συνιστά τη συντελούμενη εκφυγή από την πρότερη κατάσταση. Διότι εκεί που πριν υπήρχε αφάνεια των πόρων και στασιμότητα, τώρα συντελείται η διαπέραση. Η διαπέραση προϋποθέτει την εύρεση πόρου τον οποίο διαπερνά. Άρα, το διαπορείν είναι αναμφίβολα μια εξέλιξη της κατάστασης της απορίας προς την κατεύθυνση της εκφυγής από αυτήν. Τί ακριβώς όμως είναι το διαπορείν; Είναι εκφυγή; Διότι και το νόημα αυτό εμπεριέχεται στην έννοια της διαπέρασης: αν δηλαδή το διαπορείν συνίσταται στην διαπέραση ευρεθέντος πόρου, τότε δεν είναι τίποτε λιγότερο από συντελούμενη εκφυγή από την κατάσταση της απορίας. Αν, όμως, είναι  εκφυγή από την κατάσταση του απορείν,  απόδραση από τον παραλυτικό περικλεισμό της απορίας, τότε η ευπορία τί είναι; Το διαπορείν, μπορούμε με ασφάλεια να πούμε ότι είναι ένα ενδιάμεσο μεταξύ δύο καταστάσεων, της απορίας και της ευπορίας. Με τον όρο ενδιάμεσο δεν προσπαθούμε να ανασύρουμε και να ανασυστήσουμε νοητά την ακεραιότητα ενός αμυδρού, δυσδιάκριτου και συγχωνευμένου επεισοδίου ανάμεσα στην απορία και την ευπορία. Δεν είναι, δηλαδή, η ανάγκη κατηγοριοποίησης που επιχειρεί σε θολή συνέχεια να εγκαταστήσει συνορίες οριοθετικές μιας ένθετης φάσης. Ο Αριστοτέλης αναφέρεται στο διαπορείν ως μία

Κεφάλαιο 1ον   Η ΣΚΟΤΩΔΗΣ ΦΑΣΗ ΤΗΣ ΑΠΟΡΙΑΣ    «ᾭσπερ γάρ τά τῶν νυκτερίδων ὄμματα πρός τό φέγγος ἔχει τό μεθ’ ἡμέραν, οὕτω καί τῆς ἡμετέρας ψυχῆς ὁ νοῦς πρός τά τῇ φύσει φανερώτατα πάντων» (ΜτΦ Α΄ Έλαττον 993 b 9-11)   Η σκοπιά προσέγγισης              Η έννοια της απορίας είναι μία από τις λίγες, ίσως, έννοιες μέσα στο αριστοτελικό έργο, οι οποίες δεν έχουν προσδιοριστεί με σαφήνεια.  Συνυπάρχουν ένα πλήθος από σημασιολογικές αποχρώσεις, οι οποίες προξενούν μία αμφισημία και σύγχυση σχετικά με το ακριβές περιεχόμενο της λέξης. Αυτό συμβαίνει, λόγω του ότι, πέραν της συνύπαρξης διαφορετικών σημασιολογικών αποχρώσεων, ο Αριστοτέλης δεν προβαίνει στον ακριβή προσδιορισμό του νοήματος της απορίας. Μπορεί να εκληφθεί η προσδιοριστική αυτή εγκατάλειψη της έννοιας της απορίας, ως αγνόηση ή περιφρόνηση, από την πλευρά του Αριστοτέλη, του ίδιου του φαινομένου της απορίας; Τί ακριβώς ρόλο παίζει η απορία στην ανάπτυξη του φιλοσοφικού στοχασμού του Σταγιρίτη; Αποτελεί μία εισαγωγική φάση, η οποία προϊδεάζει για την ανάλυση που ακολουθεί, ως ένα μέσο ρητορικής διαχείρισης του φιλοσοφικού λόγου; Ή, είναι η απορία η καταλυτική αμηχανία που κρατά δέσμιο το στοχασμό σε μία γόνιμη φιλοσοφική αναποφασιστικότητα; Είναι μία συνοπτική και αντιπροσωπευτική έκφραση ενός φιλοσοφικού προβλήματος, ή μία διαδικασία που

ΕΙΣΑΓΩΓΗ             Όλες σχεδόν οι μελέτες οι οποίες ασχολούνται με την εξέταση του ερωτήματος ή της απορίας στον Αριστοτέλη, εμπλέκονται στην ανάλυση, ερμηνεία, κριτική και ενδεχομένως απάντηση των συγκεκριμένων ερωτημάτων και αποριών που τίθενται από το Σταγιρίτη στους διάφορους τομείς έρευνας. Στην παράδοση του ερμηνευτικού σχολιασμού των αριστοτελικών κειμένων, η ενασχόληση με το ερώτημα είναι ταυτισμένη με την κατατριβή με τα συγκεκριμένα ερωτήματα που έχουν τεθεί, είτε υπό τη μορφή ερμηνείας των ερωτημάτων αυτών, είτε υπό τη μορφή κριτικής του αν τα ερωτήματα αυτά τυγχάνουν ικανοποιητικής απάντησης μέσα στο αριστοτελικό έργο. Η δική μας προσέγγιση θα εξετάσει το απορείν, το ερωτάν και το αποκρίνεσθαι, ανεξάρτητα από τα συγκεκριμένα ερωτήματα που θέτει ο Αριστοτέλης, καθώς και τις συγκεκριμένες απαντήσεις που παρέχει σ’ αυτά. Μας ενδιαφέρει να εστιάσουμε την ανάλυσή μας στην καθοριστική για το στοχασμό φάση της απορίας, να εξετάσουμε πώς επηρεάζει το Σταγιρίτη η παραμονή του σ’ αυτήν, πώς μέσα από την κατάσταση της απορίας σχηματίζεται το ερώτημα, και πώς νοείται η ικανοποίηση και παύση του ερωτήματος με την απόδοση της απάντησης. Πώς είναι εφικτό να εξεταστεί το απορείν και το ερωτάν ανεξάρτητα από τις συγκεκριμένες εκφράσεις των, και πού αποσκοπεί αυτή η ασυνήθιστη σκοπιά προσέγγισης;           Η εστίαση

Οι άνθρωποι δρούν. Μετακινούνται, παράγουν, δημιουργούν, εργάζονται. Οι άνθρωποι σχετίζονται. Κάνουν φιλίες, ερωτικές σχέσεις, επαγγελματικές σχέσεις. Οι δράσεις και οι σχέσεις τους δημιουργούν μικροκόσμους, ιδιωτικούς κόσμους μέσα στον μεγάλο Κόσμο. Το αποτύπωμα των σχετισμών και των διαδρομών του καθενός, η ακολουθία των ιχνών του μέσα στον Κόσμο σε μια απόπειρα απεικόνισης, μπορεί να έμοιαζε με ένα ριζόμορφο δικτύωμα, συναπαρτισμένο από τροχιές διανυμένων διαδρομών μέσα στον Κόσμο. Το ριζόμορφο αυτό δικτύωμα του καθενός θα ήταν ο «κόσμος του», ό,τι αυτός άγγιξε, διένυσε, μ’ ό,τι σχετίστηκε από το απέραντο του μεγάλου Κόσμου. Καθένας έχει χαράξει το δικό του δικτύωμα με το χνάρι της διαδρομής του. Το δικτύωμα αυτό είναι η αδραξιά του Κόσμου από τον καθένα. Το δικτύωμα είναι η θέση του μέσα στον Κόσμο και από αυτό θεάται τον Κόσμο και αποκτά την θέασή του. Ο,τι βλέπει και ό,τι ξέρει για τον Κόσμο, η άποψη του για τον κόσμο είναι (από) το δικτύωμα του σ αυτόν, είναι ο μικρόκοσμος που έχει διανύσει, δει κι αδράξει. Γι’ αυτό, επειδή καθένας έχει εξακτινώσει το δικό του δικτύωμα, με δράσεις και σχέσεις, και επειδή ο καθένας από εκείνη την παρυφή αγναντεύει τον Κόσμο, και για Κόσμο εννοεί το δικό του δικτύωμα, το δικό του